Μόλις προ 12 ημερών έκλεισαν 100 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920), μια συνθήκης που λειτούργησε καταλυτικά στην γείτονα χώρα και προηγήθηκε των οδυνηρών γεγονότων για τον Ελληνισμό στην Μικρασία. Βέβαια, είχαν ήδη δρομολογηθεί και πραγματοποιηθεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία οι διωγμοί και οι γενοκτονίες εις βάρος των Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυρίων, με μεθοδολογία και «συμβουλές» της τότε Γερμανίας που είχε ήδη αποκτήσει «τεχνογνωσία» με την μεθοδευμένη πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα που είχε διαπράξει το 1904 εις βάρος των φυλών Χερέρο και Νάμα στην σημερινή Ναμίμπια, η οποία μέχρι το 1915 ονομαζόταν Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική και αποτελούσε γερμανική αποικία.
Είναι πολλοί που θεωρούν ότι η Συνθήκη των Σεβρών έχει καταργηθεί από τα γεγονότα και από μεταγενέστερες συνθήκες και δεν ισχύει. Αν κάνουμε μια ιστορική αναδρομή μέχρι σήμερα θα δούμε ότι τούτο δεν είναι ακριβές.
Η Συνθήκη των Σεβρών αποτελεί καταρχάς μια επιμέρους «εξειδικευμένη ρύθμιση» της Διεθνούς Συνδιάσκεψης των Παρισίων που σημάδεψε το οριστικό τέλος του Ά Παγκοσμίου Πολέμου και «ρύθμισε» τις κυρώσεις εις βάρος των ηττημένων και τα «κέρδη» των νικητών, από την οποία προέκυψαν επιπλέον η Συνθήκη των Βερσαλιών (Ιούνιος 1919), που προέβλεπε τις επιπτώσεις της ήττας της Γερμανίας, η συνθήκη του Αγίου Γερμανού (Σεπτέμβριος 1919) που επί της ουσίας διέλυε την Αυστροουγγαρία ως αυτοκρατορία, η συνθήκη του Νεϊγύ (Νοέμβριος 1919) που υποχρέωνε τη Βουλγαρία προς παραίτηση για Ανατολική Μακεδονία και Δυτική Θράκη υπερ της Ελλάδας και άλλων εδαφών υπερ Σερβίας και Ρουμανίας και η συνθήκη του Τριανόν (Ιούνιος 1920) που αφορούσε την ανεξάρτητη πλέον Ουγγαρία και την περαιτέρω παραχώρηση εδαφών της.
Η συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920) επιβλήθηκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία με σκοπό την «τιμωρία» της λόγω της ενεργούς συμμετοχής της υπερ των Κεντρικών Δυνάμεων και επί της ουσίας συνιστούσε εκ πρώτης όψεως απόπειρα διάλυσεώς της. Ο σουλτάνος παραχωρούσε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (σημ. Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Yπεριορδανίας (σημ. Ιορδανία) στη Βρετανία, ενώ της Συρίας και του Λιβάνου στη Γαλλία, ενώ η περιοχή της Ανατολίας περιερχόταν στην Ιταλία. Η Χετζάζ (τμήμα σήμερα της Σαουδικής Αραβίας) το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη. Τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και η Θράκη μέχρι της γραμμή της Τσαλτάτζας (δηλαδή στα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης) παραχωρούνταν στην Ελλάδα. Επίσης, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναγνώριζε επίσημα την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Β. και Α. Αιγαίου και η Ιταλία παραχωρούσε στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, εκτός από τη Ρόδο και το σύμπλεγμα Μεγίστης (Καστελλόριζο).
Η Αντάντ ανέθετε στην Ελλάδα τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης για πέντε χρόνια. Στη συνέχεια, οι κάτοικοι της περιοχής θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα για την τύχη της(άρθρα 65-83).
Τα Στενά του Ελλησπόντου, της Προποντίδος και του Βοσπόρου τέθηκαν υπό διεθνή έλεγχο μέσω Επιτροπής που θα συστηνόταν (με συμμετοχή της Ελλάδος) και οριζόταν ελεύθερη ναυσιπλοία για κάθε εμπορικό ή πολεμικό πλοίο (άρθρα 37-61).
Η Κωνσταντινούπολη (άρθρο 36) παρέμενε μεν πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου μπορούσε η Κυβέρνησή της (Σουλτάνος) να διαμένει εκεί, όμως, σύμφωνα με το άρθρο 36 της Συνθήκης, αν οι οθωμανικές αρχές δεν εφήρμοζαν την Συνθήκη, ιδίως στον τομέα σεβασμού των δικαιωμάτων των εθνικών, γλωσσικών ή θρησκευτικών μειονοτήτων, τότε θα έχαναν την Κωνσταντινούπολη με απόφαση των Συμμάχων, αντίληψη που έντεχνα είχε προωθήσει ο Βενιζέλος…
Στο άρθρο 84 η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραιτείτο πάσης διεκδικήσεως υπερ της Ελλάδας πάντων «των δικαιωμάτων και των τίτλων επί των εδαφών των κειμένων εν Ευρώπη, πέραν των δια της παρούσης συνθήκης οριζομένων συνόρων της Τουρκίας…» επί των νησιών Ίμβρου και Τενέδου, ενώ επικυρούται η προσάρτηση στην Ελλάδα των λοιπών νησιών που της είχαν ήδη παραδοθεί με την Συνθήκη των Αθηνών το 1913. Μάλιστα, αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι η παραίτηση αυτή δεν επηρέαζε το νομικό καθεστώς «εις τας νήσους κείμενας εις απόστασιν μέχρι τριών μιλίων από της ασιατικής ακτής…» . Ομοίως παραιτήθηκε τίτλων και δικαιωμάτων υπερ της Ιταλίας (άρθρο 122) για την Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Τήλο, Νίσυρο, Κάλυμνο, Λέρο Πάτμο, Λειψούς, Σύμη και Κώ «…και των νησίδων των εξ αυτών εξηρτημένων ως και της νήσου Μεγίστης (Καστελλορίζου)» .
Η υλοποίηση της Συνθήκης των Σεβρών 100 χρόνια μετά
Παρότι, λοιπόν, υπάρχει η αντίληψη ότι η εν λόγω συνθήκη δεν λειτούργησε, τούτο είναι εξαιρετικά ανακριβές. Καταρχάς, ως προς τις δεσμεύσεις της Τουρκίας προς τις συμμαχικές δυνάμεις, παρά την εσωτερική αντίδραση των κεμαλικών, οι τελευταίοι αναγκάστηκαν διπλωματικά να τις αποδεχθούν, προσπαθώντας όμως στρατιωτικά να τις αναιρέσουν, όπως λόγου χάρη σε σχέση με την Ελλάδα με την οποία επακολούθησαν η Μικρασιατική καταστροφή και η Συνθήκη της Λωζάνης (1923).
Παρά ταύτα, αν για παράδειγμα δούμε το νομικό καθεστώς για τα νησιά του Αιγαίου ελάχιστα άλλαξε, πλην της Ίμβρου και της Τενέδου και των Λαγουσών νήσων (Μαυρυών). Ειδικότερα το άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923 προβλέπει τα εξής: «Η ληφθείσα απόφασις της 13ης Φεβρουαρίου 1914 υπό της Συνδιασκέψεως του Λονδίνου εις εκτέλεσιν των άρθρων 5 της Συνθήκης του Λονδίνου της 17/30 Μαϊου 1913 και 15 της Συνθήκης των Αθηνών της 1/14 Νοεμβρίου 1913, η κοινοποιηθείσα εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν τη 13 Φεβρουαρίου 1914 και αφορώσα εις την κυριαρχίαν της Ελλάδος επί των νήσων της Ανατολικής Μεσογείου, εκτός της Ίμβρου, Τενέδου και των Λαγουσών νήσων (Μαυρυών), ιδία των νήσων Λήμνου, Σαμοθράκης, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας επικυρούται, υπό την επιφύλαξιν των διατάξεων της παρούσης Συνθήκης των συναφών προς τις υπό την κυριαρχίαν της Ιταλίας διατελούσας νήσους, περί ων διαλαμβάνει το άρθρο 15. Εκτός αντιθέτου διατάξεως της παρούσης Συνθήκης, αι νήσοι, αι κείμεναι εις μικροτέραν απόστασιν των τριών μιλίων της ασιατικής ακτής, παραμένουσιν υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν».Ενώ στο άρθρο 15 της Συνθήκης της Λωζάννης προβλέπεται ότι «η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου επί των κάτωθι απαριθμουμένων νήσων, τουτέστι της Αστυπαλαίας, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψούς, Σύμης και Κω, των κατεχομένων νυν υπό της Ιταλίας και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων, ως και της νήσου Καστελλορίζου». Το δε άρθρο 16 της ίδιας ως άνω Συνθήκης «η Τουρκία δηλοί ότι παραιτείται παντός τίτλου και δικαιώματος πάσης φύσεως επί των εδαφών ή εν σχέσει προς τα εδάφη άτινα κείνται πέραν των προβλεπομένων υπό της παρούσης Συνθήκης ορίων, ως και επί των νήσων, εκτός εκείνων ων η κυριαρχία έχει αναγνωρισθή αυτή δια της παρούσης Συνθήκης, της τύχης των εδαφών και των νήσων τούτων κανονισθείσης ή κανονισθησομένης μεταξύ των ενδιαφερομένων».
Τα τρία αυτά άρθρα επαναλαμβάνουν, με τις αναφερόμενες εξαιρέσεις, τις δεσμεύσεις και όρους της Συνθήκης των Σεβρών για το νομικό καθεστώς των αναφερομένων νησιών και των «νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων» (δηλαδή των δραχονησίδων) στο Αιγαίο, ενώ αργότερα με το το άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (10.12.1947) η ηττημένη Ιταλία «… εκχωρεί εις την Ελλάδα εν πλήρει κυριαρχία τας νήσους της Δωδεκανήσου τας κατωτέρω απαριθμουμένας, ήτοι: Αστυπάλαιαν, Ρόδον, Χάλκην, Κάρπαθον, Κάσον, Τήλον, Νίσυρον, Κάλυμνον, Λέρον, Πάτμον, Λειψών, Σύμην, Κω και Καστελλόριζον, ως και τας παρακειμένας νησίδας».
Είναι προφανές ότι τα ανωτέρω αναιρούν ευθέως την όψιμη «περί γαλάζιας πατρίδας» θεωρία της γείτονος χώρας, στην οποία ανήκουν μόνον τα νησιά που απέχουν 3 μίλια από τις ακτές της, πλην Ιμβρου, Τενέδου και Λαγουσών Νήσων.
Το ίδιο διαπιστώνουμε και ως προς την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στα Στενά, γεγονός το οποίο επαναλήφθηκε στην Συνθήκη της Λωζάνης και ισχύει με την Συνθήκη του Μοντρέ (1936), την οποία επιθυμεί τώρα η Τουρκία να «παρακάμψει» με την κατασκευή της διώρυγας της Κωνσταντινούπολης.
Σημειώνουμε, επίσης, ενδεικτικά τα εξής εντυπωσιακά στοιχεία σε σχέση με την Συνθήκη των Σεβρών: α) για πρώτη φορά προβλέπεται ανεξάρτητο κράτος Κουρδιστάν, για το οποίο έκτοτε καμία άλλη συνθήκη δεν αναφέρει παρότι ευρέως συζητάται, β) η Αρμενία, της οποίας τα σύνορα υπέδειξε ο Woodrow Wilson, Πρόεδρος τότε των Η.Π.Α., είχε προς Βορρά θαλάσσια σύνορα, περιλαμβάνοντας τμήμα του Πόντου, γ) η Συνθήκη των Σεβρών υπογράφηκε από την Τουρκία και όχι από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενώ στα άρθρα 27-35 γίνεται ρητή περιγραφή στα ακριβή σύνορά της, δ)η Τουρκία υπέγραψε με ρητή εξουσιοδότηση του (τελευταίου) Σουλτάνου Μεχμετ Στ΄, η βούληση του οποίου την δέσμευε, σύμφωνα με το καθεστώς διακυβέρνησής της (και δεν απαιτείτο επικύρωση, όπως στα κοινοβουλευτικά καθεστώτα) και ενώ ήδη οι νεότουρκοι έχουν από το 1908 επικρατήσει, στ) υπάρχει ολόκληρο κεφάλαιο για τον σεβασμό των εθνικών, γλωσσικών και θρησκευτικών μειονοτήτων για τα οποία επιφυλάσσομαι να αναφερθώ μελλοντικά, ζ) αναγνωρίζονται ως ανεξάρτητα κράτη η Αρμενία, η Συρία και η Μεσοποταμία και η Εδζαζη, τμήμα της σημερινής Σαουδικής Αραβίας, η) η Τουρκία παραιτείται υπερ της Μ. Βρεττανίας ως προς την Αίγυπτο, η οποία αν και αυτόνομη, παραμένει υπό την προστασία τη τελευταίας, ενώ αναγνωρίζει (και μάλιστα αναδρομικά) την επιρροή της Γαλλίας στο Μαρόκο και στην Τυνησία και την προσάρτηση στην Μεγάλη Βρεττανία της Κύπρου και του Σουδάν, ι) για πρώτη φορά γίνεται αναφορά περί διοικητικής οργάνωσης της Παλαιστίνης και διοίκησής της από συμμαχική δύναμη της Ανταντ, καθώς και «υπέρ ιδρύσεως εν Παλαιστίνη εθνικού κέντρου του ισραηλιτικού λαού», το οποίο αποτελεί σαφή προπομπό του σημερινού Ισραήλ, ια) η Τουρκία παραιτείτο κάθε προνομίου και δικαιώματος στην Λιβύη που της είχε αναγνωρισθεί με την Συνθήκη της Λωζάνης του 1912.
Τέλος, έχει ενδιαφέρον ότι ούτε η Συνθήκη των Σεβρών ούτε όμως και η μεταγενέστερη συνθήκη της Λωζάνης φέρουν υπογραφή των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης για διαφορετικούς λόγους ανά περίπτωση.
Συνεπώς, είναι προφανές ότι σε 100 χρόνια έχουν παραχθεί πολλά από τα αποτελέσματα της υποτιθέμενης μη ισχύσασας Συνθήκης κι αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο.
Όμως, το γεγονός της αναμφισβήτητης επιρροής της Συνθήκης στα τεκταινόμενα πέριξ της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προκύπτει και από τις δηλώσεις του ίδιου του Ερντογαν στις 16-12-2019 στο τηλεοπτικό δίκτυο Ahaber και ενώ ήδη έχει από τον Νοέμβριο ανακοινωθεί το άκυρο σύμφωνο Τουρκίας-Λιβύης για ΑΟΖ:
«Κάναμε σαφές ότι δεν θα επιτρέψουμε μονομερείς ενέργειες εναντίον της Τουρκίας. Αυτό το είπαμε και στον Μητσοτάκη και στην αποστολή του, τόσο εγώ ο ίδιος προσωπικά όσο και η συνοδεία μου κατά την τελευταία σύνοδο του ΝΑΤΟ. Εκείνοι έχουν ακόμη συγκεκριμένες προσδοκίες. Είπαμε ότι όλα τα κάνουμε με βάση το διεθνές δίκαιο και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε. Στην ανατολική Μεσόγειο φυσικά και ανησυχούν όσοι δεν λογάριασαν το διεθνές δίκαιο και τα δικαιώματα της Τουρκίας. Έγιναν προσπάθειες για κάποια σχέδια εδώ. Αλλά ενεργώντας δίκαια, τα ρίξαμε στο κενό. Και θα προχωρήσω ακόμη περισσότερο. Εδώ μιλάμε για πλήρη ανατροπή των Σεβρών. Το βήμα έγινε».
Πως γίνεται, λοιπόν, να ανατρέπεται κάτι που δεν ισχύει?
Κάτια Πουλάκη